အတိုင်းအတာ ယူနစ် ၇ ခုရဲ့ မူလ အစ

တစ်မိုင်မှာ ပေ ၅၂၈၀ ရှိ၍ ရေမိုင်တွေမှာတော့ ကုန်းမြေပေါ်တွင် ကျွန်ုပ်တို့အသုံးပြုသည့် ဥပဒေမိုင်များနှင့် အဘယ်ကြောင့် ကွာခြားတာလဲ။

အတိုကောက် “lb” (ပေါင်) က ဘယ်ကလာတာလဲ။ လူတွေ နေ့စဥ် အသုံးပြုနေတဲ့ တိုင်းတာမှု ယူနစ်အနည်းငယ်ရဲ့ ဇစ်မြစ်တွေဟာ ဘာလဲဆိုတာကို အောက်မှာ အသေးစိတ် ဖော်ပြလိုက်ပါတယ်။

(၁) မိုင်

မိုင်ရဲ့ အခြေခံသဘောတရားမှာ ရောမခေတ်မှာ စတင်ပေါ်ပေါက်လာတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ရောမတို့က စာသားအရ “ခြေလှမ်းတစ်ထောင်” ဟုပြန်ဆိုထားသည့် mille passum ဟုခေါ်သော အကွာအဝေးယူနစ်ကို အသုံးပြုခဲ့ပါတယ်။

ခြေလှမ်းတစ်ခုစီက ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ခေတ်သစ်ခြေများထက် အနည်းငယ်တိုသော ရိုမန်ခြေငါးပေဟု သတ်မှတ်ထားတဲ့အတွက်ကြောင့် မိုင်ဟာ ရိုမန်ပေ ၅၀၀၀ သို့မဟုတ် ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ခေတ်သစ်ခြေလှမ်း ၄၈၅၀ ခန့်အထိ ရှိပါတယ်။

မိုင်က ၅၀၀၀ ရောမပေဖြင့် အစပြုပါက၊ ၅၂၈၀ ပေရှိသော မိုင်က ဘယ်လိုဖြစ်ပေါ်လာတာလဲ။ ဖာလုံကို အပြစ်တင်ရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ထိုအချိန်တုန်းက နွားတွေ တစ်နေ့လျှင် ထွန်ယက်နိုင်တဲ့ ထွန်ရဲ့အရှည်ဟာ အရေးပါလှပါတယ်။

၁၅၉၂ မှာတော့ အင်္ဂလိပ်ပါလီမန်တွေက မိုင်အလျားကို အဆုံးအဖြတ်ပေးခဲ့ပြီး တစ်မိုင်စီကို ရှစ်ဖာလုံဖြင့် ပြုလုပ်သင့်ကြောင်း ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။

ဖာလုံက ပေ ၆၆၀ ဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့် ပေ ၅၂၈၀ မိုင်ဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

(၂) ရေမိုင်

စည်းမျဥ်းမိုင်တွေအရ ရောမသြဇာလွှမ်းမိုးမှုနှင့် နွားလယ်ထွန်ခြင်းရဲ့ရလဒ်ဖြစ်တယ်ဆိုရင် ရေမိုင်ကကော ဘယ်နေရာက စတင်ခဲ့တာလဲ။

ရေမိုင်တစ်ခုစီဟာ မူလက ကမ္ဘာမြေတစ်ဝိုက်ရှိ မီရစ်ဒီယမ်တစ်လျှောက် တစ်မိနစ်ရဲ့ arc ကို ရည်ညွှန်းပါတယ်။

ကမ္ဘာတဝှမ်းရှိ မီရစ်ဒီယမ်ကို ၃၆၀ ဒီဂရီဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားတယ်ဟု ယူဆကာ ထိုဒီဂရီတစ်ခုစီတွင် မိနစ် ၆၀ မျှသော အကွေ့များပါဝင်ပါတယ်။

အဆိုပါ arc ရဲ့ မိနစ်တစ်ခုစီဟာ ၁/၂၁၆၀၀ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ့ကြောင့် ရေမိုင်ကို ၆၀၇၆ ပေဟု သတ်မှတ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

(၃) ဧက

မိုင်ကဲ့သို့ ဧကကလည်း ဖာလုံရဲ့ သဘောတရားအရ အခြေခံထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။

တစ်ဖာလုံကို နွားအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့ မနားဘဲ တစ်နေ့လုံး ထွန်ယက်နိုင်တဲ့ အရှည်ဟု မှတ်ယူတာ ဖြစ်ပါတယ်။

တစ်ဧက “လယ်ကွင်း”ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည့် အင်္ဂလိပ်စကားဟောင်းမှ အမည်ကို ပေးခဲ့တာဖြစ်ပြီး မူလက လယ်သမားတစ်ဦးက တစ်နေ့လျှင် နွားတစ်ကောင်တည်း ထွန်ယက်နိုင်သည့် ပမာဏဖြစ်ပါတယ်။

အချိန်ကြာလာတာနှင့်အမျှ၊ အင်္ဂလန်နိုင်ငံရှိ Saxon မြို့သားဟောင်းများက အဆိုပါ ဧရိယာဟာ ရှည်လျားပြီး ပါးလွှာသော မြေကွက်တစ်ခုဖြစ်ကာ အနံနှင့်ညီမျှသော အလျား ၆၆ ပေအလျားယူနစ်ဟောင်းတစ်ခုနှင့် ညီမျှကြောင်း ဖော်ထုတ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒီလိုနဲ့ စတုရန်းပေ ၄၃၅၆၉ နှင့်ညီမျှသော တစ်ဧကနှင့် အဆုံးသတ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

(၄) ပေ

ပညာရှင်များက အမည်ဖော်ပြသည့်အတိုင်း ပေဟာ အမှန်တကယ် လူ့ခြေရဲ့အရှည်ကို အခြေခံတယ်ဟု ယူဆလို့ရပါတယ်။ ရောမခေတ်မှာ unciae ဟုခေါ်သော သေးငယ်သော ယူနစ် ၁၂ ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော pes ဟုခေါ်သော အတိုင်းအတာတစ်ခုရှိပါတယ်။

Roman pes ကတော့ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ခြေထောက်ထက် တိုတောင်းပါတယ်၊ ၎င်းက ၁၁.၆ လက်မဝန်းကျင်သာရှိပြီး အလားတူအင်္ဂလိပ်ရှေးဟောင်းယူနစ်များကလည်း ၁၂ လက်မထက် အနည်းငယ်တိုပါတယ်။

၁၂ ရာစု အစောပိုင်းမှ အင်္ဂလန်နိုင်ငံ Henry I နန်းတက်ချိန်အထိ ၁၂ လက်မ တစ်ပေဟာ သာမာန် တိုင်းတာမှုယူနစ်တစ်ခုဖြစ်လာခဲ့ပြီး အချို့က ဘုရင်ကြီးရဲ့ ၁၂ လက်မခြေဖဝါးနှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် စံသတ်မှတ်ထားတယ်ဟု ယူဆခဲ့ကြပါတယ်။

(၅) ဂါလံ

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့အရည်အတွက် သုံးသောဂါလံဟာ ရောမစကားလုံး ဂါလီတာမှဆင်းသက်လာကာ “နာကျင်သော” ဟုအဓိပ္ပါယ်ရပါတယ်။

နှစ်များအတွင်း အလွန်ကွဲပြားခြားနားသော ဂါလံယူနစ်များစွာရှိခဲ့သော်လည်း US တွင် ကျွန်ုပ်တို့အသုံးပြုသောဂါလံဟာ တစ်ချိန်က “ဝိုင်ဂါလံ” သို့မဟုတ် Queen Anne gallon ဟု လူသိများသော၊ ဘုရင်မ စိုးစံသောအခါတွင် အမည်ပေးခဲ့သော ဂါလန်ကို အခြေခံထားတာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

၎င်းကို ၁၇၀၇ ခုနှစ်တွင် စံချိန်စံညွှန်းသတ်မှတ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ၎င်းဟာ ၂၃၁ ကုဗလက်မ ရှိပြီး ဝိုင်ဂါလံဟာ ဒီဇိုင်းထုတ်ထားသည့် အိုးတစ်လုံးနှင့် ဆက်စပ်နေတယ်ဟု အချို့က ယုံကြည်ကြပါတယ်။

(၆) ပေါင်

အခြားယူနစ်များစွာ ကဲ့သို့ ပေါင်ကလည်း ရောမမှ Libra ဟုခေါ်သော ရောမယူနစ်မှ ဆင်းသက်လာခြင်းပါတယ်။

ပေါင်အတွက် “lb” အတိုကောက်ကို ရှင်းပြထားပြီး pound ဟူသောစကားလုံးဟာ လက်တင်ဘာသာ podo မှ ဆင်းသက်လာပြီး “အလေးချိန်” ဟု အမည်ရပါတယ်။

ယနေ့ကျွန်ုပ်တို့အသုံးပြုနေသော avoirdupois ပေါင်များက ထုထည်ထက် အလေးချိန်ဖြင့် ကုန်ပစ္စည်းများရောင်းချဖို့ အင်္ဂလိပ်ကုန်သည်များ တီထွင်ခဲ့ပြီး ၁၄ ရာစုအစောပိုင်းကတည်းက ပေါ်ပေါက်လာခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

၎င်းတို့ရဲ့ တိုင်းတာမှုယူနစ်အသစ်ကို အစေ့အဆန် ၇၀၀၀ ရှိပြီးသားယူနစ်နှင့် ညီမျှကြောင်း အခြေခံကာ ၇၀၀၀- စပါး avoirdupois ပေါင်ကို ၁၆ အောင်စအဖြစ် ပိုင်းခြားထားကြပါတယ်။

(၇) မြင်းကောင်ရေ

၁၈ ရာစုအစောပိုင်း ရေနွေးငွေ့အင်ဂျင် စွန့်ဦးတီထွင်သူများက ၎င်းတို့ရဲ့ စက်များ မည်မျှ အစွမ်းထက်ကြောင်း ဖော်ပြဖို့ နည်းလမ်း လိုအပ်ပြီး ဝီရိယ ပြင်းပြသော James Watt က မြင်းများနှင့် အင်ဂျင်များကို နှိုင်းယှဥ်ကာ တီထွင်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

James Watt က မြင်းများကို လေ့လာခဲ့ပြီးနောက် တစ်စက္ကန့်ကို 550 foot-pound အထိ မြှင့်တင်နိုင်ပြီး တစ်မိနစ်လျှင် အလုပ်ချိန် 33000 foot- pound နှင့် ညီမျှကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။

ရေးသားသူ – Kaung Htet (Knowledgeworms team)

Knowledgeworms Copyright © 2022 ကူးယူ ဖော်ပြခြင်း လုံးဝ ခွင့်မပြုပါ။